Kodeks Etyki Lekarskiej – projekt
W aktualnym wydaniu „Polityki” znajduje się mój felieton na temat stosunków panujących w świecie medycznym. Sądzę, że to dobry moment, aby upowszechnić projekt nowego Kodeksu Etyki Lekarskiej, który przygotowałem w 2015 r. na zamówienie ważnej instytucji lekarskiej, we współpracy z profesorem prawa (specjalistą prawa medycznego) oraz profesorami medycyny. Niestety, pomimo podjętych prób projekt nie procedował. Korporacja broni obecnego kodeksu, choć wszyscy wiedzą, że jest niespójny z polskim prawem, źle napisany, a także niespójny z powszechnie przyjętymi zasadami etyki lekarskiej (głównie w tym, że zakazuje publicznej krytyki negatywnych zjawisk w środowisku lekarskim).
Bardzo liczę na to, że rozpocznie się wreszcie dyskusja nad nowym KEL, a mój (nasz) projekt stanie się dla niej punktem wyjścia. Tych z Państwa, którzy są lekarzami lub są zawodowo związani z placówkami medycznymi, proszę o uwagi oraz o upowszechnianie tej publikacji. Dziękuję!
Kodeks Etyki Lekarskiej
(projekt)
PRZYRZECZENIE LEKARSKIE
Z szacunkiem i wdzięcznością dla moich Nauczycieli przyjmuję przyznany mi tytuł lekarza/lekarki i przyrzekam:
– wypełniać sumiennie swoje obowiązki zawodowe;
– zawsze służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu;
– według najlepszej mej wiedzy leczyć chorych, przeciwdziałać cierpieniu i zapobiegać chorobom, odnosząc się do wszystkich chorych z jednakim szacunkiem i niosąc im pomoc zawsze z tą samą gorliwością, bez względu na ich płeć, wiek, rasę, narodowość, przynależność etniczną, poglądy polityczne, stan majątkowy i inne cechy, którymi ludzie różnią się od siebie;
– szanować godność osobistą oraz autonomię każdego chorego i nie nadużywać zaufania, którym obdarza mnie chory powierzający mi swoje zdrowie;
– dochować tajemnicy lekarskiej, nawet po śmierci chorego;
– strzec dobrego imienia stanu lekarskiego i niczym nie splamić honoru lekarza;
– szanować kolegów lekarzy i wszystkich współpracowników;
– stale poszerzać swoją wiedzę medyczną i podawać do wiadomości świata lekarskiego wszystko, co uda mi się odkryć, wynaleźć bądź udoskonalić.
PRZYRZEKAM TO UROCZYŚCIE!
Rozdział I
Rola Kodeksu Etyki Lekarskiej
Art. 1. Niniejszy Kodeks Etyki Lekarskiej wyraża podstawowe zasady etosu zawodowego polskiego lekarza i ogłasza je publicznie dla wspólnego dobra całego społeczeństwa, a zwłaszcza chorych.
Art. 2. Niniejszy Kodeks Etyki Lekarskiej służy wspólnocie zawodowej lekarek i lekarzy, artykułując jej wartości i zasady, które znajdując uznanie społeczne i wzbudzając zaufanie do lekarzy, potwierdzają wysoką godność zawodu lekarza i lekarskiej korporacji zawodowej.
Art. 3. Niniejszy Kodeks Etyki Lekarskiej zawiera treści etyczne. Nie zastępuje prawa powszechnego i uregulowań administracyjnych, jakkolwiek może je uzupełniać i rozwijać, nakładając na lekarzy zobowiązania natury moralnej idące dalej i wymagające od lekarza więcej niż litera prawa. Treści Kodeksu należy interpretować w duchu analizy etycznej, nie zaś egzegezy prawniczej.
Art. 4. Niniejszy Kodeks Etyki Lekarskiej stanowi nadrzędny polski dokument etyki lekarskiej, do którego odwoływać się powinny strony postępowań prowadzonych w obszarze odpowiedzialności zawodowej lekarzy. Jednocześnie wyraża się nadzieję, że Kodeks Etyki Lekarskiej znajdzie uznanie również po stronie organów wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej i będzie przez nie brany pod uwagę jako jedno ze źródeł oceny materii procesowej. Pozostałe rekomendacje i deklaracje bioetyczne, które przyjęło już bądź przyjmie w przyszłości środowisko zawodowe lekarzy, nie powinny popadać w sprzeczność z zasadami Kodeksu Etyki Lekarskiej.
Art. 5. Niniejszy Kodeks Etyki Lekarskiej, podobnie jak bioetyczne dokumenty regulacyjne dotyczące szczegółowych kwestii w różnych obszarach działalności medycznej nie powinny być traktowane jako algorytmy działania lekarza, których wypełnienie zwalnia go z odpowiedzialności moralnej za swe czyny i zaniechania. Zadaniem Kodeksu jest podbudować wrażliwość moralną lekarza i ukierunkować ją za pomocą pojęć i zasad, w których wyraża się świadoma i racjonalna etyczność. W żadnym razie Kodeks nie może zastąpić osobistej moralności lekarza i lekarskiego sumienia.
Art. 6. W wypadkach nieprzewidzianych w niniejszym Kodeksie Etyki Lekarskiej należy kierować się zasadami wyrażonymi w uchwałach władz samorządu lekarskiego, w orzecznictwie sądów lekarskich, w uznanych przez naukowe towarzystwa lekarskie rekomendacjach bioetycznych, jak również dobrymi obyczajami przyjętymi przez środowisko lekarskie.
Art. 7. Obowiązkiem lekarzy nauczających studentów medycyny jest propagować niniejszy Kodeks Etyki Lekarskiej oraz wdrażać studentów w realizację jego zasad i wartości.
Rozdział II
Powołanie lekarza
Art. 8. Salus aegroti suprema lex esto. Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, leczenie chorych, niesienie ulgi w cierpieniu oraz zapobieganie chorobom. Lekarz nie może posługiwać się wiedzą i umiejętnością lekarską w celach sprzecznych z tym powołaniem.
Art. 9. Primum non nocere. Bezpieczeństwo pacjentek i pacjentów jest przedmiotem szczególnej troski i uwagi lekarza. Lekarz powinien czynić wszystko, co zaleca aktualna wiedza medyczna i standardy zawodowe, aby zminimalizować ryzyko niepożądanych skutków zdrowotnych podejmowanych przez niego czynności. O ryzyku szkodliwych dla pacjenta następstw interwencji medycznej, takich jak możliwe powikłania pooperacyjne bądź skutki uboczne stosowania niektórych leków, pacjent powinien być rzetelnie i przystępnie informowany.
Art. 10. Najwyższym nakazem etycznym lekarza jest dobro chorego. Gdy podstawowe dobro chorego wchodzi w kolizję z wartościami materialnymi, związanymi z rynkiem usług medycznych, bądź jest w istotnej mierze zagrożone przez okoliczności natury biurokratycznej, lekarz musi dać mu pierwszeństwo.
Art. 11. Lekarz szanuje prawo oraz autorytet nauki. Niemniej jednak dla wypełnienia swoich zadań w trudnych i złożonych okolicznościach lekarz, działając w dobrej wierze i w interesie pacjenta, musi posiadać pewną swobodę w zakresie czynności zawodowych, biorąc za nie odpowiedzialność. Wyraża się w tym szczególna trudność, a jednocześnie szczególna godność profesji lekarskiej.
Art. 12. W wypadkach niecierpiących zwłoki lekarz podejmuje działania ratujące zdrowie i życie ludzkie, nie bacząc na zakres swoich obowiązków wynikających z umowy o zatrudnienie, czas, miejsce ani niesprzyjające okoliczności. Obowiązkiem lekarza jest zawsze odpowiedzieć na wezwanie „Czy jest tu lekarz?”. Gotowość niesienia pomocy lekarskiej, ilekroć zagrożone jest ludzkie zdrowie i życie, stanowi o szczególnej godności i wielkości powołania lekarza.
Rozdział III
Lekarz osobą godną zaufania
Art. 13. Lekarz postępuje w sposób, który umacnia zaufanie pomiędzy pacjentami i lekarzami oraz pomiędzy współpracownikami, będąc osobą uczciwą, kompetentną, słowną, dyskretną, lojalną i rzetelną.
Art. 14. Lekarz jest sprzymierzeńcem swojego pacjenta, a w pewnym zakresie – wszystkich chorych. Jeśli jest to zgodne z wolą pacjenta i możliwe, lekarz stara się budować wokół pacjenta przymierze terapeutyczne obejmujące pacjenta, personel medyczny i osoby bliskie pacjentowi. Sprzymierzone osoby działają solidarnie na rzecz jak najlepszego zaspokojenia potrzeb związanych z leczeniem i opieką, ujmując je wszechstronnie i całościowo.
Art. 15. Kierując się nakazem dbania o dobro pacjenta, lekarz wybiera i proponuje te spośród możliwych czynności medycznych, które są pacjentowi rzeczywiście potrzebne i najbardziej dla niego korzystne. Proponując pacjentowi sposób postępowania wykraczający poza to, co stosuje się w ramach powszechnego i publicznego systemu świadczeń opieki zdrowotnej, a jednocześnie rodzący dla pacjenta dodatkowe koszty, lekarz informuje go o znaczeniu tych elementów planu postępowania i racjach stojących za tą propozycją.
Art. 16. Lekarz przestrzega tajemnicy lekarskiej i zachowuje poufność we wszystkich sprawach, które dotyczą jego pacjentów, również po ich śmierci. Wszelkie nakazane prawem bądź prawem dozwolone ograniczenia zasady tajemnicy lekarskiej lekarz stosuje w najwęższym możliwym zakresie, kierując się przede wszystkim dobrem pacjenta.
Art. 17. Lekarzowi nie wolno narzucać swych usług chorym ani pozyskiwać pacjentów w sposób nielojalny wobec kolegów. W szczególności lekarzowi nie wolno podejmować działań zmierzających do przejęcia pacjentów innego czynnego lekarza. Inicjatywa zmiany lekarza należy do pacjenta bądź do jego lekarza – gdy ten czuje się niedostatecznie kompetentny lub z innych ważnych powodów musi zaprzestać leczenia swego pacjenta.
Art. 18. Lekarz działa w granicach swoich kompetencji, kierując się aktualnym stanem wiedzy medycznej. Przy wykonywaniu czynności zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i orzeczniczych lekarz nie powinien wykraczać poza swoje umiejętności zawodowe. Jeśli zakres niezbędnych choremu czynności przekracza umiejętności lekarza, wówczas powinien on zwrócić się do bardziej kompetentnego kolegi. Nie dotyczy to nagłych wypadków i ciężkich zachorowań, gdy zwłoka może zagrażać zdrowiu lub życiu chorego.
Art. 19. Pacjent ma prawo do wyboru lekarza oraz zmiany lekarza. Również lekarz ma prawo odmówić leczenia bądź odstąpić od leczenia, o ile nie zachodzi sytuacja niecierpiąca zwłoki. Zaprzestając leczenia pacjenta, lekarz ma obowiązek poinformować go o innych realnie dostępnych mu możliwościach uzyskania świadczenia zdrowotnego.
Art. 20. Lekarz nie może wykorzystywać swego wpływu na pacjenta w innym celu niż leczniczy.
Rozdział IV
Sprawiedliwość
Art. 21. Lekarz kieruje się prawem. Jeśli w jego przekonaniu działanie, które z uwagi na dobro pacjenta musiał podjąć bądź podjąć zamierza, może kolidować z prawem, powinien zwrócić się o opinię w tej sprawie do prawników pracujących na rzecz zatrudniającej go placówki bądź prawników współpracujących z izbą lekarską. Lekarz działający na rzecz chorego ma prawo do fachowej porady prawnej.
Art. 22. Lekarz, kierując się dobrem swojego pacjenta, jest jego stronnikiem w relacjach z otoczeniem społecznym i instytucjonalnym; jednocześnie jednak liczy się z prawami i potrzebami innych pacjentów, starając się sprawiedliwie dzielić środki i siły własne oraz placówki, w której pełni swoją misję lekarską, tak aby w odpowiednim stopniu i kolejności zaspokojone zostały potrzeby wszystkich chorych.
Art. 23. Decyzje o stopniu i kolejności udostępnienia pacjentom świadczeń medycznych wymagających racjonowania lekarze i inne upoważnione do tego osoby współpracujące z lekarzami i współuczestniczące w procesie świadczenia usług medycznych podejmują w oparciu o racjonalne i transparentne procedury, opierające się w pierwszym rzędzie na kryteriach medycznych, a w następnej kolejności uwzględniające inne kryteria, które mają walor obiektywny, takie jak kolejność zgłoszeń i czas oczekiwania na świadczenie, priorytety epidemiologiczne etc.
Art. 24. Sprawiedliwe, efektywne i transparentne racjonowanie deficytowych środków materialnych i procedur medycznych w obszarze lecznictwa i szeroko rozumianego zdrowia publicznego stanowi szczególną umiejętność zawodową (zarządczą), której zasady powinien poznawać lekarz zajmujący stanowisko decyzyjne na każdym szczeblu organizacji instytucji ochrony zdrowia.
Art. 25. Jest dobrym zwyczajem udzielanie nieodpłatnych porad lekarskich kolegom lekarzom i członkom ich najbliższej rodziny, a także współpracownikom, zwłaszcza gdy osoby te znajdują się w trudnej sytuacji materialnej i zdrowotnej. Nie może to jednak wiązać się z zapewnieniem tym osobom uprzywilejowanego dostępu do świadczeń medycznych w ramach publicznego systemu ochrony zdrowia.
Art. 26. Lekarz jest lojalny wobec swoich kolegów lekarzy i pozostałych współpracowników. Wystrzega się pochopnej krytyki postępowania kolegów, jednocześnie nie dopuszczając do ukrywania i tuszowania nieprawidłowości oraz dyskryminowania osób, które je ujawniają. Uczciwość, jawność i transparencja w działaniu instytucji ochrony zdrowia ma podstawowe znaczenie dla budowania klimatu zaufania społecznego wokół medycyny, niemniej jednak upowszechnianie pochopnych i niesprawiedliwych opinii o działalności lekarzy zaufanie to nadweręża.
Art. 27. Wszelkie uwagi o dostrzeżonych przez lekarza błędach w postępowaniu innego lekarza powinien on przekazać przede wszystkim temu lekarzowi. W razie nieskuteczności takiej interwencji uwagi te należy przekazać przełożonemu lekarza, którego postępowanie się kwestionuje. Gdy w danej sytuacji poszkodowany jest pacjent, udzielenie należnej mu informacji jest powinnością lekarza przełożonego. Poinformowanie organu izby lekarskiej o zauważonym naruszeniu zasad etycznych i niekompetencji zawodowej innego lekarza nie stanowi naruszenia wspólnoty opartej na zaufaniu, a w przypadkach poniesionych przez pacjenta istotnych szkód bądź narażenia jego zdrowia i życia na poważne niebezpieczeństwo powiadomienie organu izby lekarskiej staje się etycznym obowiązkiem lekarza, który powziął taką wiedzę, zwłaszcza zaś przełożonego lekarza, który popełnił błąd.
Art. 28. Lekarz biorący udział w procedurach związanych z ocenianiem innych lekarzy, takich jak procedury awansowe, procesy sądowe przed sądami lekarskimi i sądami powszechnymi, występując w roli recenzenta, biegłego lub sędziego, stara się być jak najbardziej obiektywny i bezstronny w swoich ocenach oraz wypełniać to, czego żąda od niego prawo i procedura, której jest uczestnikiem.
Rozdział V
Autonomia pacjenta
Art. 29. Lekarz szanuje autonomię pacjenta. W stosunkach ze swymi pacjentami lekarz przyjmuje postawę partnerską, nie rezygnując z prawa do usilnej perswazji, gdy w jego przekonaniu decyzje pacjenta (na przykład odmowa poddania się leczeniu) bądź jego postępowanie są niebezpieczne dla jego zdrowia.
Art. 30. Każda czynność medyczna, a w tym postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze, wymaga zgody pacjenta. Jeśli pacjent nie jest zdolny do świadomego wyrażenia zgody, powinien ją wyrazić przedstawiciel ustawowy bądź upoważnione przez ustawodawcę podmioty. Wola pacjenta częściowo kompetentnego, na przykład dziecka albo osoby upośledzonej umysłowo, powinna być uwzględniana w stopniu proporcjonalnym do przejawianej przez daną osobę sprawności intelektualnej i spójności w komunikowaniu się.
Art. 31. Lekarz, proponując pacjentowi określone czynności diagnostyczne oraz terapeutyczne, informuje go w sposób zrozumiały dla niego o wszystkich istotnych okolicznościach, tj. o jego stanie zdrowia, grożących mu niebezpieczeństwach, znaczeniu i celu proponowanego postępowania diagnostycznego i leczniczego, jego oczekiwanych skutkach i towarzyszącym mu ryzyku, jak również o skutkach stosowania produktów leczniczych i wyrobów medycznych. W razie zaistnienia kilku możliwości postępowania medycznego lekarz uzgadnia z pacjentem wybór jednej z nich.
Art. 32. W obliczu konieczności podjęcia szczególnie trudnej, strategicznej dla planu leczenia decyzji medycznej lekarz konsultuje ją z pacjentem, respektując jego autonomię i prawo do informacji, a także – za jego zgodą – z osobami wspierającymi chorego; jeśli zaś istnieje taka możliwość i potrzeba – z całym zespołem terapeutycznym, przełożonymi i z innymi profesjonalistami medycznymi. W przypadkach trudnych i rodzących wątpliwości natury etycznej lekarz korzysta z pomocy dostępnych mu komisji etycznych.
Art. 33. Z zastrzeżeniem wyjątków określonych przez prawo, pacjent może odmówić poddania się leczeniu i nie udzielić zgody na proponowane mu czynności. Niekonsekwencja pacjenta w stosowaniu się do zaleceń lekarskich oraz nieracjonalność w jego decyzjach i postępowaniu nie upoważniają lekarza do zaprzestania prób niesienia pomocy lekarskiej temu pacjentowi.
Art. 34. Lekarz leczący nie może sprzeciwiać się, by chory zasięgał opinii o stanie swego zdrowia i postępowaniu lekarskim u innego lekarza. Na życzenie pacjenta powinien ułatwić mu taką konsultację.
Art. 35. Zapewniając pacjentowi maksimum możliwości świadomego stanowienia o sobie, lekarz, rozmawiając z pacjentem o jego stanie zdrowia i proponowanym leczeniu, liczy się zarówno z ewentualnymi somatycznymi ograniczeniami pacjenta, wynikającymi na przykład z zaburzeń funkcji poznawczych, jak i z uwarunkowaniami psychologicznymi. Lekarz powinien dokładać starań, aby pacjenci częściowo kompetentni mieli możliwość zrozumienia swojej sytuacji na tyle, na ile jest to możliwe.
Art. 36. Informowanie pacjenta o szczególnie trudnych do zaakceptowania aspektach jego sytuacji zdrowotnej, a zwłaszcza o niepomyślnych prognozach, powinno być taktowne i możliwie delikatne. Wiadomość o rozpoznaniu i złym rokowaniu może nie zostać pacjentowi przekazana tylko w przypadku, gdy lekarz jest głęboko przekonany, że jej ujawnienie spowoduje bardzo poważne cierpienie pacjenta lub inne niekorzystne dla zdrowia następstwa; na wyraźne żądanie pacjenta lekarz powinien mimo wszystko udzielić pełnej informacji.
Art. 37. Lekarz może nie informować pacjenta o stanie jego zdrowia bądź o leczeniu, jeśli pacjent jednoznacznie wyraża takie życzenie. Pacjent może także wskazać osoby, które w jego imieniu będą porozumiewały się z lekarzem. Informowanie osób bliskich, o ile to jest możliwe, powinno być uzgodnione z pacjentem. W sytuacjach wyjątkowych, nagłych lub w przypadku zgonu pacjenta, gdy nie ma podmiotu lub osoby upoważnionej – informacje przekazuje się osobom bliskim pacjenta (zmarłego).
Art. 38. W przypadku pacjentów małoletnich lekarz informuje ich w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego i terapeutycznego, jak również udziela pełnej informacji ich przedstawicielom ustawowym. W przypadku osób nieprzytomnych lub mających poważne zaburzenia poznawcze i komunikacyjne – informuje osoby lub podmioty upoważnione.
Art. 39. Decydując o zastosowaniu środka przymusu bezpośredniego lub farmakologicznego, lekarz kieruje się dobrem pacjenta lub też koniecznością ochrony innych osób w sytuacji realnego zagrożenia dla pacjenta, dla osób trzecich, względnie zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia publicznego. Lekarz zleca zastosowanie środka najmniej uciążliwego dla pacjenta, uwzględniając zarówno jego zachowanie, jak i całokształt sytuacji, w jakiej znajduje się pacjent.
Rozdział VI
Godność
Art. 40. Lekarz szanuje godność osobistą każdego człowieka.
Art. 41. Lekarzowi nie wolno uczestniczyć w wykonywaniu wyroku śmierci ani w przeprowadzaniu eutanazji; nie wolno mu asystować w torturowaniu lub innym poniżającym traktowaniu człowieka; nie wolno mu wykorzystywać swej wiedzy i umiejętności dla ułatwienia stosowania jakichkolwiek form okrutnego postępowania.
Art. 42. Respektując godność pacjenta i dostrzegając jego cierpienie, lekarz powinien odnosić się do niego uprzejmie, życzliwie i z empatią.
Art. 43. Przez wzgląd na godność pacjenta, będącego osobą cierpiącą, lekarz stara się zapewnić mu prywatność i intymność, naruszając je tylko w stopniu niezbędnym dla prawidłowego postępowania medycznego.
Art. 44. Lekarz wystrzega się zachowań obcesowych zarówno w relacjach z pacjentami, jak i w relacjach ze swoimi kolegami i współpracownikami.
Art. 46. Sposób bycia i kultura osobista lekarza powinny wykluczać wszelkie sytuacje dwuznaczne, w których można byłoby dopatrzeć się przejawów mobbingu, molestowania lub innego rodzaju naruszeń godności pacjentów lub współpracowników.
Art. 47. Lekarz okazuje szacunek swoim przełożonym i starszym kolegom, jest koleżeński w stosunku do równych sobie pod względem pozycji zawodowej oraz opiekuńczy i życzliwy w stosunku do młodszych kolegów.
Art. 48. Lekarz odnosi się z życzliwością i zrozumieniem do bliskich pacjenta, działających w jego najlepszym interesie i za jego zgodą, udzielając im stosownych informacji oraz instrukcji w duchu przymierza terapeutycznego, służącego dobru pacjenta.
Rozdział VII
Początek życia
Art. 49. Lekarz, którego pacjentką jest kobieta ciężarna, obejmuje integralną troską matkę i rozwijające się w jej łonie dziecko. Podejmując działania lekarskie u kobiety w ciąży lekarz równocześnie odpowiada za zdrowie i życie dziecka.
Art. 50. Lekarz powinien udzielać wyczerpujących i wiarygodnych informacji dotyczących procesów zapładniania i regulacji poczęć, zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, zainteresowanym tą problematyką pacjentom.
Art. 51. Lekarz ma obowiązek zapoznać pacjentów należących do grupy zwiększonego ryzyka z możliwościami diagnostycznymi i terapeutycznymi współczesnej genetyki lekarskiej, w tym także diagnostyki przedurodzeniowej. Przekazując te informacje, lekarz ma obowiązek poinformować o ryzyku związanym z przeprowadzeniem badań przedurodzeniowych.
Art. 52. Lekarz zachowuje postawę empatyczną wobec uczuć i rozterek kobiety dowiadującej się o ciężkim uszkodzeniu płodu, jak również kobiety, której ciąża jest wynikiem przestępstwa. Lekarz zgodnie ze swoją wiedzą lekarską i znajomością przepisów prawa informuje pacjentkę o ewentualnie przysługującym jej prawie do przerwania ciąży, nie doradzając jej skorzystania z tego prawa ani od tego jej nie odwodząc. Zachowanie powściągliwości jest w tej sytuacji obowiązkiem lekarza bez względu na jego poglądy.
Art. 53. Jeśli pacjentka będąca w ciąży informuje lekarza o zamiarze poddania się zabiegowi aborcji, a nie zachodzą okoliczności, które czyniłyby ten zabieg potencjalnie legalnym, lekarz powinien podjąć próbę odwiedzenia jej od tego zamiaru, w szczególności wskazując na istniejące możliwości uzyskania pomocy o charakterze materialnym i psychologicznym.
Art. 54. Lekarz-specjalista uprawniony do przeprowadzania zabiegów terminacji ciąży ma w każdym przypadku prawo odmówić wykonania takiego zabiegu. Jeśli jednak stwierdzi, na podstawie badania lub odpowiednich dokumentów, że kobiecie ubiegającej się o przeprowadzenie takiego zabiegu faktycznie przysługuje prawo do przerwania ciąży, nie wolno mu utrudniać jej skorzystania z tego prawa, niezależnie od tego, jak ocenia jej postępowanie oraz przepisy regulujące kwestię aborcji.
Art. 55. Lekarz opiekujący się noworodkiem, którego życia nie jest w stanie uratować, ma prawo powstrzymać się od stosowania procedur medycznych mogących przynieść dziecku dodatkową udrękę.
Art. 56. Lekarz pracujący z ludzkimi gametami, zarodkami i materiałem genetycznym pochodzenia zarodkowego przestrzega wysokich standardów ochrony zarodków przed zniszczeniem, zabezpieczenia i ochrony wrażliwych danych oraz procedur związanych ze wspomaganą technologicznie prokreacją, kierując się w tej materii literą prawa i specjalistycznymi rekomendacjami bioetycznymi o zasięgu międzynarodowym i krajowym.
Art. 57. Lekarzowi nie wolno dyskryminować nikogo ze względu na dziedzictwo genetyczne. Uczestnicząc w badaniach, których celem jest identyfikacja nosicielstwa genu choroby lub genetycznej podatności na zachorowania, lekarz powinien kierować się wyłącznie celami zdrowotnymi. Ingerencje w genom ludzki dopuszczalne są wyłącznie w celach profilaktycznych lub terapeutycznych.
Rozdział VIII
Kres życia
Art. 58. Lekarz powinien dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić choremu humanitarną opiekę paliatywną oraz terminalną i godne warunki w ostatnich chwilach życia. Lekarz winien do końca łagodzić cierpienia chorego w stanach terminalnych i utrzymywać, w miarę możliwości, jakość kończącego się życia.
Art. 59. W stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku podejmowania i prowadzenia reanimacji oraz innych radykalnych interwencji medycznych – powinien dobierać środki proporcjonalne i adekwatne do sytuacji, kierując się interesem umierającego.
Art. 60. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy do lekarza i jest związana z oceną szans leczniczych.
Art. 61. Decyzje o zastosowaniu procedury wyłączającej świadomość pacjenta celem zniesienia cierpień w stanie terminalnym powinny zapadać z respektem dla jego autonomii. Planując zastosowanie takiej procedury, członkowie zespołu terapeutycznego zobowiązani są – jeśli to możliwe – omówić z nim wybór najwłaściwszego wariantu postępowania, dokładając starań, aby pacjent jak najlepiej zrozumiał ich znaczenie.
Art. 62. W przypadku procedur wyłączających świadomość pacjenta należy dążyć do podejmowania decyzji o ich zastosowaniu w sposób zapewniający udział co najmniej dwóch lekarzy. W razie niemożności nawiązania wystarczającego kontaktu z pacjentem lekarz powinien wziąć pod uwagę uprzednio wyrażaną wolę pacjenta, jak również informacje dostarczone przez jego bliskich.
Art. 63. Decyzje o zaprzestaniu stosowania procedur i urządzeń podtrzymujących funkcje życiowe u pacjenta w stanie trwale wegetatywnym podejmuje się według protokołu obowiązującego w danej placówce leczniczej. Protokół taki musi zakładać kolektywność procedury decyzyjnej i jej podzielność na etapy oraz inne powszechnie przyjęte standardy.
Rozdział IX
Transplantacje
Art. 64. Lekarz powinien włączać się w działania tworzące klimat zaufania społecznego do transplantologii.
Art. 65. Lekarz mający, z racji zajmowanej pozycji, taką możliwość powinien działać na rzecz udziału placówki leczniczej, w której jest zatrudniony, w krajowym systemie transplantologicznym.
Art. 66. Pobranie komórek, tkanek i narządów od żyjącego dawcy dla celów transplantacji może być dokonane tylko za jego pisemną zgodą, w warunkach pełnej dobrowolności, po uprzednim poinformowaniu go o wszelkich możliwych następstwach związanych z tym zabiegiem. Pobranie szpiku od dziecka jest dozwolone za zgodą jego przedstawiciela ustawowego oraz dziecka, jeśli tylko jest zdolne do zrozumienia prośby i wyrażenia swej woli.
Art. 67. Lekarz może pobierać komórki, tkanki i narządy ze zwłok w celu ich przeszczepiania, o ile zmarły nie wyraził za życia sprzeciwu.
Art. 68. Lekarz po stwierdzeniu śmierci mózgowej powinien podtrzymywać funkcjonowanie komórek, tkanek i narządów, jeżeli mają one zostać przeszczepione.
Art. 69. Lekarz nie może otrzymywać zapłaty za przeszczepiane komórki, tkanki i narządy.
Art. 70. Lekarz dba o dochowanie standardów rozdzielności personalnej i proceduralnej pomiędzy leczeniem i opieką nad pacjentem, który może zostać po śmierci dawcą organów do przeszczepień, a pobieraniem i przeszczepianiem narządów od tego pacjenta.
Art. 71. Dawca organów powinien mieć zapewnioną staranną opiekę medyczną w zakresie wszelkich następstw zdrowotnych związanych z pobraniem organu i jego brakiem.
Rozdział X
Lekarz jako pracownik
Art. 72. Lekarz wykonuje swoje obowiązki z należytą starannością, w sposób rzetelny i fachowy, kierując się wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej oraz dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania chorobom, ich rozpoznawania i leczenia, a także etyką lekarską.
Art. 73. Rzetelność zawodowa zabrania lekarzowi leczenia pacjenta bez uprzedniego osobistego zbadania go. Odstąpienie od tej zasady możliwe jest tylko wtedy, gdy porada lekarska może być udzielona wyłącznie na odległość.
Art. 74. Doświadczeni lekarze winni służyć radą i pomocą mniej doświadczonym kolegom, zwłaszcza w trudnych przypadkach klinicznych. Lekarze pełniący funkcje kierownicze mają obowiązek dbać o podnoszenie kwalifikacji zawodowych podległych im kolegów.
Art. 75. Osoby niebędące lekarzami, a biorące udział w procesie świadczenia opieki zdrowotnej, mają prawo oczekiwać od niego uszanowania ich kompetencji i autonomii w dziedzinie, w której są specjalistami. Lekarz przekazuje tym osobom informacje o pacjencie w zakresie niezbędnym do wykonywania przez nie czynności zawodowych.
Art. 76. Lekarz ma prawo wykonywać świadczenia medyczne w więcej niż jednym miejscu zatrudnienia, jeżeli nie sprzeciwia się to dobru pacjenta, ciągłości opieki nad pacjentem oraz ustalonym warunkom zatrudnienia – pod warunkiem że jest w stanie wszystkie związane z tym obowiązki wypełnić rzetelnie, poświęcając im ilość czasu wynikającą z ustaleń z podmiotem zatrudniającym oraz z samej sztuki leczenia.
Art. 77. Lekarz dokonuje krytycznej analizy swoich stosunków zawodowych, identyfikując potencjalne konflikty interesów i nie dopuszczając do sytuacji, w której konflikt interesów wymuszałby na nim postępowanie stronnicze i niesprawiedliwe, bądź obniżał zaufanie, z jakim odnoszą się do niego współpracownicy i pacjenci.
Art. 78. Wykonując zawód w więcej niż jednym podmiocie leczniczym, lekarz zachowuje ostrożność wobec mogącego wystąpić w takiej sytuacji konfliktu interesów, zarówno w odniesieniu do sprawiedliwego i jednakowego traktowania wszystkich pacjentów (tj. bez względu na to, czy są jednocześnie pacjentami publicznej i niepublicznej placówki, czy też nie), jak i w odniesieniu do płatnika świadczeń medycznych. Pacjent mający prawo do bezpłatnych świadczeń w podmiocie leczniczym i realny dostęp do nich nie powinien być przez lekarza nakłaniany do odpłatnego skorzystania ze świadczeń tej samej jakości.
Art. 79. Lekarzowi świadczącemu usługi lecznicze w ramach kontraktu z publicznym płatnikiem tych świadczeń nie wolno przyjmować od pacjentów ani od ich bliskich korzyści materialnych przed podjęciem leczenia, podczas leczenia ani po jego zakończeniu. Prawem pacjenta i prawem lekarza jest natomiast złożenie i przyjęcie podziękowań, którym towarzyszy skromny podarunek o charakterze symbolicznym, niemający dla lekarza żadnej wartości materialnej.
Art. 80. Udzielając świadczeń medycznych, lekarz kieruje się dobrem i rzeczywistymi potrzebami pacjenta, nie zaś własnym interesem ekonomicznym, związanym ze sposobem, w jaki jest wynagradzany za te świadczenia.
Art. 81. Lekarz nie powinien zwiększać liczby pacjentów, których podejmuje się leczyć, jeśli mogłoby to negatywnie wpłynąć na jakość leczenia.
Art. 82. Lekarz wystrzega się sytuacji, gdy w jednej placówce jest podwładnym, a w innej przełożonym wobec tej samej osoby.
Art. 83. Misja i powołanie lekarskie nie wykluczają pełnego korzystania przez lekarzy z uprawnień wynikających z przepisów o zatrudnieniu oraz starań o godne warunki wykonywania pracy.
Art. 84. Lekarz powinien zabiegać o wykonywanie swego zawodu w warunkach, które zapewniają odpowiednią jakość opieki nad pacjentem. Spór z pracodawcą lub inne okoliczności, w których walka o poprawę warunków leczenia pacjentów i sytuacji zawodowej lekarzy prowadzi do zaburzeń w pracy placówki medycznej, nie mogą wiązać się z istotnym uszczerbkiem na zaopatrzeniu medycznym pacjentów, a w szczególności nie mogą narażać ich na niebezpieczeństwo. W szczególności lekarz decydujący się na uczestniczenie w zorganizowanej formie protestu nie jest zwolniony od obowiązku udzielania pomocy lekarskiej, o ile nieudzielenie tej pomocy może narazić pacjenta na utratę życia lub pogorszenie stanu zdrowia.
Art. 85. Lekarz powinien angażować się w prace samorządu lekarskiego i współpracować z izbą lekarską w podejmowanej przez siebie działalności na rzecz podnoszenia standardów wykonywania zawodu.
Art. 86. Lekarz ma prawo do wykonywania swojego zawodu w warunkach bezpiecznych. Jednakże w niektórych przypadkach praca lekarza może wiązać się z pewnym ryzykiem. Jeśli ryzyko to jest w sposób naturalny przypisane do stanowiska pracy, tak jak ma to miejsce w przypadku lekarzy wojskowych bądź lekarzy pracujących na misjach, lekarz, podejmując pracę tego rodzaju, musi pogodzić się z pewnym ograniczeniem swego bezpieczeństwa osobistego. Niemiej jednak w sytuacjach szczególnych, takich jak katastrofa, lekarz na co dzień niepracujący w warunkach niebezpiecznych powinien rozważyć ewentualność podjęcia dodatkowego ryzyka, jeśli wymaga tego ratowanie ludzkiego życia.
Rozdział XI
Lekarz w roli nauczyciela
Art. 87. Pracując jako nauczyciel, lekarz wypełnia swoją funkcję pedagogiczną osobiście, dopuszczając zastępstwo jedynie wyjątkowo i z ważnych przyczyn zawodowych.
Art. 88. W roli nauczyciela lekarz powinien być sprawiedliwy i życzliwy wobec studentów i stażystów, niemniej jednak nie może pobłażać niekompetencji swoich podopiecznych w kwestiach o zasadniczym znaczeniu dla bezpieczeństwa pacjenta oraz sztuki leczenia.
Art. 89. Protegowanie i uprzywilejowane traktowanie bliskich i przyjaciół, względnie ich dzieci, zarówno w procesach rekrutacyjnych na studia, staże, kursy itp., jak i w czasie ich trwania oraz podczas wszelkiego rodzaju egzaminów, jest nieetyczne.
Art. 90. Nauczając studentów bądź młodszych kolegów, lekarz zwraca na uwagę na kwestie etyczne związane z daną dyscypliną medycyny. Lekarz dąży do podnoszenia swojej wiedzy i kultury bioetycznej, zapoznając się z podstawami bioetyki oraz regulacjami, standardami i rekomendacjami bioetycznymi dotyczącymi interesujących go dziedzin medycyny – na poziomie międzynarodowym i krajowym – a wiedzę tę upowszechnia wśród swoich studentów.
Rozdział XII
Lekarz w roli naukowca
Art. 91. Najważniejsze wartości wymagające szczególnej troski i ochrony w trakcie przeprowadzania badań medycznych z udziałem ludzi to: bezpieczeństwo uczestników, autonomia uczestników oraz sprawiedliwość w zapewnieniu opieki medycznej wszystkim uczestnikom badania, zarówno w trakcie jego prowadzenia, jak i po jego zakończeniu. Realizacja tych wartości wymaga wielu regulacji odnoszących się do różnych aspektów i etapów badania. Lekarz zaangażowany w badania naukowe z udziałem ludzi zobowiązany jest zapoznać się z przepisami prawa regulującego tę sferę działalności naukowej oraz specjalistycznymi międzynarodowymi rekomendacjami bioetycznymi, na czele z Deklaracją Helsińską Światowego Stowarzyszenia Lekarzy „Etyczne zasady prowadzenia badań medycznych z udziałem ludzi”.
Art. 92. Nadrzędną motywacją dla udziału lekarza w prowadzeniu badań naukowych powinno być dobro obecnych i przyszłych pacjentów oraz realna potrzeba poznawcza.
Art. 93. Lekarz proponujący swojemu pacjentowi udział w badaniu naukowym powinien kierować się przede wszystkim jego dobrem. W przypadku, gdy ewentualne korzyści zdrowotne z przeprowadzonego badania naukowego nie mogą stać się udziałem danego pacjenta, musi on zostać o tym jednoznacznie poinformowany.
Art. 94. Lekarz rozważający zaproponowanie swojemu pacjentowi udziału w badaniu naukowym, w którym odniesienie przez niego osobistej korzyści zdrowotnej związanej z przedmiotem badania jest mało prawdopodobne bądź niemożliwe, może uwzględnić poszerzony zakres diagnostyki i opieki medycznej przysługujące uczestnikowi badania jako dobro pacjenta uzasadniające jego udział w badaniu.
Art. 95. Warunkiem uczestnictwa w badaniu osoby kompetentnej do wyrażania własnej woli jest jej świadoma zgoda na udział w tym badaniu. Osoba wyrażająca zgodę na udział w badaniu naukowym nie może czynić tego pod wpływem zależności od lekarza czy pozostawania pod jakąkolwiek presją. Wycofanie tej zgody przez pacjenta w dowolnym momencie nie może skutkować pogorszeniem jego dostępu do dalszego leczenia w stosunku do sytuacji poprzedzającej udzielenie zgody na udział w badaniu.
Art. 96. Lekarz nie może przyjmować wynagrodzenia za samo skierowanie pacjenta na badania prowadzone lub sponsorowane przez producenta leków lub wyrobów medycznych.
Art. 97. Lekarz dąży do wyraźnego rozdzielenia roli badacza i terapeuty, każdorazowo informując pacjenta, czy stosowana wobec niego procedura jest częścią badania naukowego, czy procesu leczenia – jeśli tylko może zachodzić w tej kwestii wątpliwość dla pacjenta.
Art. 98. Lekarzowi mającemu związki finansowe z przemysłem medycznym nie wolno w żaden sposób odstąpić od podejmowania w pełni obiektywnych decyzji lekarskich ani od działania w najlepszym interesie pacjentów i osób biorących udział w badaniach.
Art. 99. Lekarz powinien ujawniać słuchaczom wykładów oraz redaktorom publikacji wszelkie związki z firmami oraz subwencje od nich otrzymywane, jak również inne korzyści mogące być przyczyną konfliktu interesów.
Art. 100. Badacz pracujący nad nowatorskimi lekami bądź technologiami medycznymi dąży do przebadania ich na rzecz wszystkich wchodzących w grę populacji chorych, zwłaszcza osób w podeszłym wieku i dzieci.
Art. 101. Lekarz prowadzi badania naukowe rzetelnie i zgodnie z zasadami metodologii nauk medycznych. Niedopuszczalne jest manipulowanie próbą badawczą, okresem przeprowadzania eksperymentu poddawanym analizie, sposobami analizy danych i stosowanie innych narzędzi służących niezgodnemu z zasadami metodologii nauk medycznych pozytywnemu zweryfikowaniu hipotezy badawczej.
Art. 102. Wyniki badań naukowych należy publikować w sposób integralny, zgodnie z logiką i zakresem badania. Sztucznie dzielenie wyników, celem zwiększenia liczby publikacji, jest praktyką naganną.
Art. 103. Należy ściśle przestrzegać praw autorskich w publikacjach naukowych. Dopisywanie swego nazwiska do prac zespołów, w których się nie uczestniczyło, lub pomijanie nazwisk osób, które brały w nich udział, jest nieetyczne.
Art. 104. Powtórna publikacja tych samych wyników badań naukowych, również w innym języku, wymaga jednoznacznego przytoczenia pierwotnej publikacji.
Art. 105. Wyniki badań przeprowadzonych niezgodnie z zasadami etyki lekarskiej nie powinny być publikowane. Lekarz w roli redaktora czasopisma naukowego w razie jakichkolwiek wątpliwości weryfikuje standardy etyczne badań będących podstawą proponowanych publikacji.
Art. 106. Lekarz podejmuje się recenzowania prac naukowych wyłącznie w dziedzinie, w której jest ekspertem. W razie silnego, podważającego zaufanie społeczne do rzetelności recenzji konfliktu interesów lekarz nie podejmuje się recenzowania. Recenzje powierzchowne i zdawkowe, podobnie jak recenzje kurtuazyjne oraz recenzje złośliwe bądź w inny sposób nieobiektywne, naruszają zasady dobrych praktyk akademickich.
Art. 107. Lekarz zmuszony do wykorzystywania w prowadzonych przez siebie pracach badawczych zwierząt laboratoryjnych dokłada starań, aby wykorzystywać je w najmniejszej niezbędnej liczbie oraz sprawiać im najmniej cierpień, jak to możliwe.
