Bryk konstytucyjny

Pewnie nie każdemu chciało się przeczytać Konstytucję 3 Maja z 1791 roku. Nic nie szkodzi – ja to uczyniłem i w wielkim skrócie istotę tejże przedstawiam, artykuł za artykułem:

1. Religią panującą jest katolicyzm, lecz inne wyznania będą tolerowane.

2. Szlachta ma pierwszeństwo we wszystkim, zarówno w sferze prywatnej, jak i publicznej. Wszelkie przywileje szlachty zostają potwierdzone.

3. Prawa mieszczan zostają potwierdzone jako chroniące swobody szlachty. Miasta są wolne, a mieszczanie równi sobie. Żaden mieszczanin (podobnie jak szlachcic) nie może być więziony bez sądu. Dziedzice mają prawo zakładać nowe miasta, również wyzwalając w tym celu rolników. Każdy wolny człowiek może zostać obywatelem miasta. Przyjęcie obywatelstwa miasta przez szlachcica nie zmienia jego statusu szlacheckiego. Urząd burmistrza, magistrat i inne urzędy będą wybieralne. Prawa wyborcze przysługują właścicielom posesji na terenie miasta. Urzędów miejskich nie wolno łączyć z ziemskimi i rządowymi. Mieszczenie wybierać będą swoich przedstawicieli do Sejmu i komisji sejmowych, a także do władz wojewódzkich. Po dwóch latach przedstawiciele miast w Sejmie (plenipotenci) otrzymają szlachectwo. Nobilitacja przysługuje również mieszczanom nabywającym wsie za sumę ponad dwóch tysięcy zł. Nobilitacja będzie możliwa także w innych przypadkach, zwłaszcza zaś za zasługi wojskowe bądź w przypadku awansu na wysokie stanowisko w administracji rządowej. Gdańsk i Toruń uzyskują prawo wnoszenia próśb do Sejmu. W mieście obowiązuje wyłącznie jurysdykcja wedle prawa miejskiego, z zastrzeżeniem apelacji do sądów miejskich wyższej instancji, a następnie sądów królewskich (zadwornych) w przypadku poważniejszych spraw. Obowiązek podatkowy na rzecz miasta jest powszechny i nie przewiduje zwolnień.

4. Umowy pomiędzy szlachtą a rolnikami (włościanami), określające ich wzajemne powinności, zarówno zawarte osobiście, jak i zbiorowo, muszą być przestrzegane, zachowując ważność w kolejnych pokoleniach, i mogą być zmienione lub rozwiązane wyłącznie w trybie, który jest w nich samych przewidziany. Jednocześnie gwarantuje się wolność osobistą (poruszania się, zatrudnienia i nabywania własności) dla repatriantów i imigrantów przybywających do Polski.

5. Władza bierze swój początek z woli narodu. Zabezpieczenie wolności obywatelskich i ładu w państwie wymaga równowagi trzech władz: prawodawczej, wykonawczej (król i rząd) oraz sądowniczej.

6. Sejm (Stany zgromadzone) składa się z Izby poselskiej i Izby senatorskiej (pod przewodem króla). Posłowie i senatorowie są reprezentantami całego narodu. Decyzje w obu Izbach zapadają większością głosów. W Senacie zasiadają biskupi, wojewodowie, kasztelani i ministrowie. Senat potwierdza każde prawo uchwalone przez Sejm. Senat ma prawo wstrzymywać ustawy sejmowe aż do następnego zwyczajnego posiedzenia Sejmu (raz na dwa lata), gdzie jednakże mogą zostać raz jeszcze potwierdzone. Pierwszeństwo w procedowaniu mają propozycje ustaw wychodzące od króla i dotyczące kwestii konstytucyjnych, cywilnoprawnych, karnoprawnych i podatkowych. Liczbę posłów i senatorów określi prawo niższej rangi.

7. Władza wykonawcza należy do Straży Praw (rządu). Tron królewski należy – aż do wygaśnięcia dynastii – do elektora saskiego [tj. księcia o randze uprawniającej do wybierania cesarza], to jest obecnie do Fryderyka Augusta i jego zstępnych, a w szczególności przechodzi na jego najstarszego syna lub (z braku męskiego potomstwa) zięcia (za zgodą Sejmu) i wnuka. Powierzenie tronu polskiego elektorom saskim zabezpieczy Polskę przed wpływami mocarstw zagranicznych oraz ambicjami możnych Polaków. Po wygaśnięciu dynastii elektorów saskich Sejm wybierze kolejny dom panujący (elekcja przez familię). Straż Praw, czyli rząd powołany na dwa lata przez króla i obradujący pod przewodem króla, składać się będzie z prymasa (będącego jednocześnie prezesem komisji edukacyjnej), pięciu ministrów: policji, administracji (pieczęci), wojny, skarbu, spraw zagranicznych oraz dwóch sekretarzy (bez prawa głosu). Uprawnienia króla określa umowa elekcyjna (pacta conventa). W szczególności król bije monetę oraz mianuje urzędników, biskupów i dowódców wojskowych. W posiedzeniach Straży (rządu) może brać udział następca tronu oraz marszałek Sejmu. Rezolucje rządu wymagają podpisu króla i właściwego ministra. Spory powstałe na tym tle rozstrzyga Sejm. Większością dwóch trzecich głosów, w tajnym głosowaniu, połączone Izby mogą odwołać członka Straży, zobowiązując króla do natychmiastowego powołania innej osoby na to miejsce. Jurysdykcją dla członków Straży jest Sejm. Rządowi podlegają komisje: edukacji, policji, wojska i skarbu oraz komisje porządkowe w województwach. Komisarzy wybiera Sejm.

8. Władza sądownicza nie może być wykonywana ani przez króla, ani przez władzę wykonawczą. Sędziowie sądów pierwszej instancji i drugiej instancji (w województwach i powiatach) wybierani są przez sejmiki. Sądy te służyć będą szlachcie. Mieszczanom służą sądy miejskie. Wolni włościanie podlegać będą jurysdykcji sądów referendalnych. Komisje wykonawcze będą miały sądy w sprawach im podległych (tj. administracyjnych). Sądem najwyższym ustanawia się sąd sejmowy, wybierany na każdym posiedzeniu (co dwa lata), orzekający w sprawach występków przeciwko narodowi i królowi.

9. W przypadku małoletniości króla, choroby psychicznej króla bądź uwięzienia króla na wojnie ustanawia się regencję. Regencję sprawuje królowa bądź prymas. Niepoczytalność króla stwierdzić mogą połączone Izby trzema czwartymi głosów.

10. Komisja edukacyjna czuwa nad edukacją synów króla. Sejm wysłuchuje sprawozdań na temat postępów królewiczów w nauce. Zadaniem wychowania następców tronu jest wpojenie im religii, miłości cnoty, ojczyzny, wolności i konstytucji.

11. Wszyscy obywatele zobowiązani są do obrony ojczyzny. Wojsko podlega królowi i władzy wykonawczej, składając przysięgę na wierność narodowi i królowi oraz „na obronę konstytucji narodowej”. Wojsko może zostać użyte w celu obrony terytorium kraju lub „na pomoc prawu, gdyby kto egzekucji jego nie był posłusznym”.

Niech się święci 3 Maja!